Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή των Ορθόδοξων Χριστιανών.
Πριν την ημέρα του Πάσχα προηγείται η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, όπου παρακολουθούμε την Πορεία του Ιησού προς τη Σύλληψη, τη Σταύρωση και την Ανάσταση.
Η Μεγάλη Εβδομάδα ή αλλιώς Εβδομάδα των Παθών του Κυρίου ξεκινάει με την Κυριακή των Βαΐων.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ
Μετά την Ανάσταση του Λαζάρου, ο Χριστός απομακρύνθηκε πάλι στον Ιορδάνη ποταμό, για να μην τον συλλάβουν οι Αρχιερείς που σχεδίαζαν τον θάνατο του.
Έξι ήμερες πριν από το Εβραϊκό Πάσχα, επέστρεψε στη Βηθανία, όπου στο γεύμα που προσέφερε η οικογένεια του Λαζάρου, η αδελφή του Μαρία άλειψε τα πόδια του Ιησού με μύρο και την επομένη, Κυριακή των Βαΐων, εισήλθε στα Ιεροσόλυμα καθήμενος «επί πώλου όνου».
Τότε ο λαός έστρωνε στη γη βάϊα, όπως κάνουν στους θριαμβευτές, επειδή Τον θεωρούσαν Επίγειο Βασιλέα, που θα τους ελευθέρωνε από τον ρωμαϊκό ζυγό, και Τον υποδέχθηκαν με την κραυγή: «Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, ο Βασιλεύς του Ισραήλ».
Από την υποδοχή αυτή σείστηκε και χάρηκε η Σιών, ενώ σήμερα χαίρεται και εορτάζει η νέα Σιών, ο νέος Ισραήλ δηλαδή όλοι εμείς, γιατί έρχεται ο Κύριος νικητής του θανάτου προδηλώνοντας τη δική Του και τη δική μας Ανάσταση.
Στους Ιερούς Ναούς μοιράζονται στο λαό βάγια, δάφνες ή κλαδιά ελιάς.
Τα βάγια, δηλαδή τα απαλά κλαδιά των φοινίκων, σήμαιναν τη νίκη του Χριστού κατά του Διαβόλου και του Θανάτου. Το «Ωσαννά» ερμηνεύεται «σώσε με, παρακαλώ» και το μικρό γαϊδουράκι, ζώο αδάμαστο και ακάθαρτο κατά το Μωσαϊκό Νόμο, με το κάθισμα του Χριστού σ’ αυτό, σήμαινε την πρώην ακαθαρσία και αγριότητα των Εθνών και την υποταγή τους μετά από αυτά στον Ευαγγελικό Νόμο.
ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
Ονομάζεται Μεγάλη, όχι διότι έχει περισσότερες ημέρες ή ώρες, αλλά διότι μεγάλα είναι τα γεγονότα που εορτάζουμε και διότι απερίγραπτες υπήρξαν οι ωφέλειες τις όποιες λάβαμε αυτή την εβδομάδα: σταμάτησε ο πόλεμος του ανθρώπου προς τον Θεό, καταργήθηκε ο θάνατος και η εξουσία του Διαβόλου, εξαφανίστηκε ή κατάρα και έγινε η συμφιλίωση του Θεού με τους ανθρώπους.
Όλα τα παραπάνω εξυμνούνται με θαυμάσιους ύμνους, «οι οποίοι ομοιάζουν ωσάν να μεταβαίνουμε από άσματα σε άσματα ασμάτων, από τα ιερά στα άγια των αγίων και από τον πρώτο ουρανό, όχι στο δεύτερο, αλλά στον τρίτο και υψηλότατο ουρανό, σε αυτά τα Λόγια του Θεού».
Οι Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πρωινές, δηλαδή είναι ο Όρθρος κάθε ημέρας.
Για να μπορεί όμως ο λαός να τις παρακολουθήσει, «κατ’ οίκονομίαν» ψάλλονται το απόγευμα της προηγουμένης. Δηλαδή, το απόγευμα της Κυριακής των Βαΐων ψάλλεται ο Όρθρος της Μεγάλης Δευτέρας, απόγευμα της Μεγάλης Δευτέρας, ψάλλεται ο Όρθρος της Μεγάλης Τρίτης κ.ο.κ. Το πρωί ψάλλονται οι Ώρες και ο Εσπερινός της επομένης).
ΜΕΓΑΛΗ ΔΕΥΤΕΡΑ
(Κυριακή Βαΐων εσπέρας)
Την ημέρα αυτή επιτελούμε ανάμνηση δυο γεγονότων.
Πρώτον, του ενάρετου Ιωσήφ, υιού του Ιακώβ και δισέγγονου του Αβραάμ, ο οποίος είναι τύπος του Χριστού. Και οι δυο φθονήθηκαν, πωλήθηκαν, καταβιβάστηκαν σε λάκκο – τάφο, βασανίστηκαν, δοξάστηκαν (ως πρωθυπουργός του Φαραώ – ως Αναστάς Κύριος) και έθρεψαν τον λαό (με το φυλαγμένο σιτάρι – με τον Άρτο της ζωής, το Πανάγιο Σώμα Του).
Δεύτερον, της ακάρπου συκής, την οποία καταράστηκε ο Κύριος, για να δείξει το τέλος της άκαρπης Εβραϊκής Συναγωγής, αλλά και τη μοίρα όλων αυτών που δεν παρουσιάζουν πνευματικούς καρπούς.
Η υμνολογία της ημέρας μας προτρέπει σε αγώνες για απόκτηση αρετών.
Επειδή το πρώτο τροπάριο που ψάλλεται την ημέρα αυτή και επαναλαμβάνεται τις δυο επόμενες ημέρες είναι το κατανυκτικότατο: «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός…», εμπνευσμένο από την Παραβολή των Δέκα Παρθένων, για αυτό οι Ακολουθίες της Μεγάλης Δευτέρας, Τρίτης και Τετάρτης λέγονται «Ακολουθίες του Νυμφίου».
ΜΕΓΑΛΗ ΤΡΙΤΗ
(Μεγάλη Δευτέρα εσπέρας)
Τη Μεγάλη Τρίτη επιτελούμε ανάμνηση:
Πρώτον, της Παραβολής των Δέκα Παρθένων, καλούμενοι και εμείς να υποδεχθούμε τον Χριστό με λαμπάδες αρετών (ιδιαιτέρως της ελεημοσύνης) και δεύτερον, της Παραβολής των Ταλάντων καλούμενοι και εμείς να αυξήσουμε τα χαρίσματα μας.
Τα παραπάνω μας τα θυμίζει η Εκκλησία μας με τους ύμνους της ημέρας, διότι ο Χριστός θα έλθει αιφνίδια είτε, ειδικά τη στιγμή του θανάτου μας, είτε, γενικά στη Δευτέρα Παρουσία Του. Και θα μας ζητήσει να Του παρουσιάσουμε την πρόοδο μας, έστω και μικρή (στην παραβολή των Ταλάντων καταδίκασε τον τρίτο δούλο, διότι δεν παρουσίασε αύξηση του ενός ταλάντου του – παρότι, σύμφωνα με τους Πατέρες, αυτός κατά τα άλλα ήταν τηρητής του Νόμου).
Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τις Πέντε Μωρές Παρθένες, οι οποίες έχασαν τον Παράδεισο παρά τη «θρησκευτικότητα» τους…
Αυτό σημαίνει ότι η απλή εκτέλεση των καθηκόντων μας χωρίς βαθύτερη βίωση της πίστεως μας ή η «ενεργοποίηση» της θρησκευτικότητας μας ορισμένες μόνο ώρες του 24ωρου, ενδεχομένως να μην θεωρηθούν αρκετά, για να προσελκύουν το έλεος του Κυρίου και τη χάρη Του.
ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ
(Μεγάλη Τρίτη εσπέρας)
Την ημέρα αυτή επιτελούμε ανάμνηση τριών (03) γεγονότων:
- της αλείψεως του Κυρίου από γυναίκα πόρνη με μύρο τριακοσίων δηναρίων (το μεροκάματο τότε ήταν ένα δηνάριο)
- της συγκλήσεως του Συνεδρίου των Ιουδαίων για καταδίκη του Χριστού
- της αναχωρήσεως του Ιούδα προς τους Αρχιερείς με τους οποίους συμφώνησε την προδοσία
Στο τέλος της Ακολουθίας ψάλλεται και το περίφημο «Τροπάριο της Κασσιανής», της ευσεβούς και λόγιας αυτής υμνογράφου του Βυζαντίου, την οποία οι ευφάνταστοι μυθιστοριογράφοι παρουσίασαν ως πόρνη.
Πόρνη δεν ήταν η Κασσιανή, η ποιήτρια, αλλά η ηρωίδα του ποιήματος της, η γυναίκα δηλαδή που άλειψε με μύρα τον Κύριο.
Το απόγευμα της Μεγάλης Τετάρτης, πριν από την Ακολουθία του Νυμφίου, τελείται στους Ιερούς Ναούς και το Ιερό Ευχέλαιο.
ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ
(Μεγάλη Τετάρτη Εσπέρας)
Τη Μεγάλη Πέμπτη επιτελούμε ανάμνηση:
- της νίψεως των ποδιών των Αποστόλων από τον Κύριο
- του Μυστικού Δείπνου
- της θαυμαστής προσευχής του Κυρίου προς τον Πατέρα Του, και
- της προδοσίας του Κυρίου από τον μαθητή Του, Ιούδα.
Το βράδυ αυτό τελείται ο Μυστικός Δείπνος, από το οποίο φεύγει ο Ιούδας για την προδοσία, και ο Χριστός νίπτει τα πόδια των Μαθητών Του.
Ακολούθως μεταβαίνουν στην κοιλάδα των Κέδρων, όπου, μετά την Αρχιερατική Προσευχή, καταφθάνει ο Ιούδας με τη συνοδεία του και με φίλημα Τον προδίδει. Κατόπιν ο Ιησούς φέρεται στους Αρχιερείς, Άννα και Καΐάφα, οι Μαθητές σκορπίζονται, πλην του Ιωάννου και Πέτρου, ο όποιος όμως Τον αρνείται τρεις (03) φορές. Στο Συνέδριο καταδικάζεται επειδή ομολογεί ότι είναι ο Χριστός και στη συνέχεια εμπαίζεται ποικιλοτρόπως.
Τη Μεγάλη Πέμπτη τελείται η Θεία Λειτουργία σε ανάμνηση της πρώτης Λειτουργίας, η οποία παραδόθηκε το εσπέρας της ημέρας αυτής από τον Κύριο στο Υπερώο της Ιερουσαλήμ.
Τελείται λοιπόν η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, διότι αυτή συνάπτεται σε Εσπερινό και γίνεται το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης αντί το εσπέρας, επειδή το απόγευμα θα γίνει ο Όρθρος της Μεγάλης Παρασκευής.
ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
(Μεγάλη Πέμπτη εσπέρας)
Την ημέρα αυτή επιτελούμε ανάμνηση των Παθών του Κυρίου, δηλαδή των εμπτυσμών, των ραπισμάτων, των ύβρεων κ.λ.π. και κυρίως της Σταυρώσεως και του φρικτού θανάτου Του.
Επίσης την ομολογία του Ληστού που έκανε στο σταυρό, ότι ο Κύριος είναι Βασιλεύς Ουράνιος και την παράκλησή του να τον θυμηθεί στη Βασιλεία Του.
Είναι η ήμερα της άκρας ταπεινώσεως και της υπέρτατης θυσίας, διότι δέσμιος ο Χριστός ανακρίνεται ως κακούργος όλη τη νύκτα μεταξύ Πέμπτης και Παρασκευής, καταδικάζεται ο Αθώος και κατά την έκτη ώρα (δηλαδή κατά τη 12η μεσημβρινή), ανάμεσα σε δυο ληστές σταυρώνεται.
Την ενάτη ώρα (3 το μεσημέρι), αφού φώναξε το «Τετέλεσται», εκπνέει «ο Αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου».
Ακολουθεί η Αποκαθήλωση και η ταφή πριν τη δύση του ηλίου «εν καινώ μνημείω».
Σήμερα διαβάζονται οι Δώδεκα σχετικές με το Πάθος του Κυρίου περικοπές, από τις περιγραφές των τεσσάρων (04) Ευαγγελιστών, τα λεγόμενα «Δώδεκα Ευαγγέλια».
Μεταξύ πέμπτου και έκτου Ευαγγελίου, λιτανεύεται εντός του Ναού ο Εσταυρωμένος και τοποθετείται στο μέσο για προσκύνηση.
Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής διαβάζονται οι «Μεγάλες Ώρες» Α΄, Γ΄, ΣΤ΄ και Θ΄ (λέγονται μεγάλες λόγω διαρκείας και διότι αναφέρονται σε μεγάλα γεγονότα).
Αμέσως μετά τις Ώρες ακολουθεί ο Μεγάλος Εσπερινός στον οποίο διαβάζεται Ευαγγέλιο, κατά τη διάρκεια του οποίου γίνεται η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου. Μετά από λίγο τοποθετείται επάνω στο ιερό Κουβούκλιο, (αυτό που μοιάζει με κενοτάφιο), ένα ύφασμα, πάνω στο οποίο είναι ζωγραφισμένος ή κεντημένος ο Κύριος ως νεκρός . Αυτό το ύφασμα λέγεται «Επιτάφιος».
Όλα αυτά, αναγνώσματα, ψαλμωδίες και λοιπά τελούμενα, δεν αποτελούν μια ανάμνηση ή ένα θέατρο. Όχι. Είναι κάτι πολύ περισσότερο: Είναι μια πραγματική παρουσία όλων αυτών των γεγονότων, μία μεταφορά του παρελθόντος στο παρόν και αντιστρόφως, του παρόντος στο παρελθόν.
Είναι ένα Μυστήριο, αναβιώνει τα γεγονότα για τον καθένα μας, ώστε να τα ζήσουμε προσωπικά…
Οι Ιερείς σήμερα δε λειτουργούν τη Θυσία, τη Θεία Λειτουργία, διότι έχει τελεστεί από τον Μέγα Αρχιερέα επάνω στον Σταυρό με τη Σταύρωσή Του.
Και η Εκκλησία αναβιώνει τη θυσία του Κυρίου και είναι σαν να ζει όλη την ημέρα της Μεγάλης Παρασκευής τη Λειτουργία αυτή.
ΜΕΓΑΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ
(Μεγάλη Παρασκευή εσπέρας)
Το Μεγάλο Σάββατο επιτελούμε ανάμνηση της ταφής του Σώματος του Χριστού, από το οποίο δε χωρίστηκε η Θεότητα Του και της καθόδου της Ψυχής Του στον Άδη, ενωμένη και αυτή με την παντοδύναμη Θεότητα Του.
Εκεί νίκησε τον Άδη και ελευθέρωσε τις κρατημένες σ’ αυτόν ψυχές (όσες, φυσικά, πίστευσαν).
Σήμερα, Σάββατο, ο Κύριος αναπαύεται, όπως ο Θεός αναπαύθηκε μετά τη Δημιουργία των έξι ημερών, «τη ημέρα τη εβδόμη».
Το Σάββατο αυτό του Νόμου και της Δημιουργίας προετύπωνε το Σάββατο του Κυρίου: Την ανάπαυση Του στον τάφο. «Υπνοί η Ζωή», για αυτό κάθε Σάββατο θυμούμεθα τους κεκοιμημένους και τελούμε Μνημόσυνα.
Την τρίτη ημέρα ενώθηκε πάλι η Ψυχή με το Σώμα και ανέστη ο Κύριος εκ νεκρών.
Κατά αυτόν τον τρόπο, η Ψυχή του Κυρίου νίκησε τον Άδη και το Σώμα νίκησε τον Θάνατο, επειδή ήταν ενωμένα με τη Θεότητα Του.
Στην Ακολουθία της βραδιάς ψάλλονται σε τρεις στάσεις και τα λεγόμενα «Εγκώμια», μικρά και πολύ αγαπητά τροπάρια αγνώστου ποιητή. Πιθανόν να είναι συνθέσεις του ΙΕ΄ αιώνα.
Μετά τη Δοξολογία γίνεται Έξοδος και περιφορά του «Επιταφίου» με το ιερό Κουβούκλιο.
Το Μεγάλο Σάββατο πρωί γίνεται ο Εσπερινός του απογεύματος, δηλαδή του Πάσχα, μαζί με τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου.
Έχει αναστάσιμο χαρακτήρα και ο λαός την ονομάζει «Πρώτη Ανάσταση».
Είναι πάρα πολύ ωραία Ακολουθία, λόγω της σωτήριας για εμάς τους Χριστιανούς γιορτής Του.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ
Η τριήμερη ταφή του Κυρίου εξηγείται ως εξής:
- Πρώτη ημέρα, η Παρασκευή από 3 μ.μ. μέχρι τη Δύση του ηλίου.
- Δεύτερη ημέρα, το Σάββατο, ολόκληρο 24ωρο.
- Τρίτη ημέρα, από τη Δύση του ηλίου του Σαββάτου μέχρι περίπου τα μεσάνυχτα της Κυριακής.
Με την Κυριακή του Πάσχα και την Ανάσταση του Κυρίου τελειώνει η περίοδος του Τριωδίου.
Από την Αγία Κυριακή του Πάσχα αρχίζει άλλη περίοδος του εκκλησιαστικού έτους, η περίοδος της Πεντηκοστής.
